آل (مفردات‌نهج‌البلاغه)آل یکی از مفردات نهج البلاغه، به معنای اهل، خانواده و خاندان می‌باشد که حضرت علی (علیه‌السلام) در موارد گوناگونی نسبت به اهل گمراهی و ضلالت، آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم)، از این واژه استفاده نموده است. ۱ - مفهومشناسیآل به معنای اهل، خانواده و خاندان می‌باشد. اصل این کلمه اهل است؛ چراکه راغب در مفردات آورده است: آل مقلوب اهل است، مصّغر آن اهیل می‌باشد و فقط در اشراف و بزرگان به کار می‌رود. مثل: «آل اللّه» ۲ - کاربردهااین لفظ سه بار و در موارد گوناگونی در «نهج البلاغه» بکار رفته است که برخی از آن موارد، عبارتند از: ۲.۱ - آل فرعون و گمراهییکی درباره فرعون چنان‌که آن حضرت (علیه‌السلام) درباره اهل ضلالت فرموده‌اند: «قد ماروا فی الحیرة و ذهلوا فی السّکرة علی سّنة من آل فرعون؛ راه رفتند در حیرت و غافل شدند در مستی بر طریق آل فرعون، که بالاخره گرفتار شدند.» ۲.۲ - اهل بیتاین واژه دو بار نیز به لفظ آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) آمده است. چنان‌که در زعامت و رهبری و ممتاز بودن اهل بیت رسول خدا (علیهم‌السّلام) فرموده است: «لا یقاس بآل محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) من هذه الامّة احد و لا یسوّی بهم من جرت نعمتهم علیه ابدا هم اساس الدین و عماد الیقین الیهم یفی‌ء الغالی و بهم یلحق التالی و لهم خصائص حقّ الولایة و فیهم الوصیّة و الوراثة آلان اذ رجع الحق الی اهله و نقل الی منتقله؛ یعنی کسی از این امّت به آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) قیاس نمی‌شود و با آن‌ها برابر نمی‌شود کسی که نعمت هدایتشان بر او شامل است، آن‌ها اساس دین و ستون یقین هستند، و همان صراط مستقیم هستند که اهل تجاوز و افراط به آن‌ها بر می‌گردد و مقّصر و عقب مانده به آن‌ها می‌رسد، خصوصیت‌های حق ولایت برای آن‌هاست، وصی و وارث رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) در رهبری، آن‌ها هستند اکنون که من به خلافت رسیدم، حق به اهلش برگشت و به محلّ انتقال خود منتقل شد.» این بیان حضرت (علیه‌السلام) تعریفی است از مقام اهل بیت (علیهم‌السّلام) که خلافت و جانشینی رسول اللّه (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) خاص آن‌ها است. لفظ «اذ» در این‌جا برای تاکید یا به معنی «قد» است. بقیّه سخن در «امام» و «اهل بیت» گذشت. و در جای دیگر در همین رابطه فرموده: «الا انّ مثل آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) کمثل نجوم السماء اذا خوی نجم طلع نجم فکانّکم قد تکاملت من اللّه فیکم الصّنایع و اراکم ما کنتم تاملون؛ یعنی مثل امامان آل محمّد مثل ستارگان است چون ستاره‌ای غائب شود، ستاره دیگری طلوع می‌کند، گوئی کارهای خدا در میان شما کامل شده و خدا آنچه را که آرزو دارید به شما نشان داده است.» آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) را به ستارگان تشبیه کرده که راهنمایان توحید هستند. همچنین یکی پس از دیگری ولایت را در دست می‌گیرند؛ که جمله‌ی اخیر ظاهرا اشاره به قیام قائم (علیه‌السلام) است. ۳ - تعداد کاربرد• بنا به نقل المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه: کلمه «و آله» صد و سیزده بار در «نهج البلاغه» بکار رفته است. ۴ - پانویس
۵ - منبع• قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «آل»، ص۱۰۳-۱۰۱. |